Dung môi là gì? 5 ứng dụng phổ biến của dung môi trong sinh hoạt

Trong cuộc sống hằng ngày, bạn có thể đã từng sử dụng dung môi mà không hề hay biết. Từ việc lau chùi, vệ sinh đến pha sơn, tẩy rửa hay thậm chí là chế biến thực phẩm, dung môi đóng vai trò quan trọng và không thể thiếu. Vậy dung môi là gì, có những loại nào và ứng dụng cụ thể của nó ra sao? Cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

Dung môi là gì?

Dung môi là chất dùng để hòa tan một chất khác, tạo thành dung dịch đồng nhất. Thông thường, dung môi có dạng lỏng nhưng cũng có thể tồn tại ở dạng khí hoặc rắn trong một số điều kiện đặc biệt. 

Dung môi được ứng dụng khác nhau trong các ngành công nghiệp hóa chất, dược phẩm, dầu mỏ và khí đốt, bao gồm cả trong quá trình tổng hợp và tinh chế hóa học.

Phân loại dung môi

Phân loại theo bản chất hóa học

Dung môi có thể được chia thành hai nhóm chính dựa trên bản chất hóa học:

• Dung môi hữu cơ: Là các dung môi có chứa carbon trong cấu trúc. Một số ví dụ phổ biến gồm: acetone, ethanol, methanol, xylene, toluene,… Dung môi hữu cơ thường dễ bay hơi, dễ cháy và có mùi đặc trưng. Chúng thường được sử dụng trong sơn, keo dán, mỹ phẩm, tẩy rửa và công nghiệp hóa chất.
• Dung môi vô cơ: Dung môi vô cơ không chứa cacbon, thân thiện với môi trường, phổ biến nhất là nước. Ngoài ra còn có các chất như amoniac (NH₃) hay axit sunfuric (H₂SO₄) trong một số ứng dụng đặc biệt.

Phân loại theo hằng số điện môi

Hằng số điện môi biểu thị khả năng phân cực của dung môi. Dựa vào giá trị này, dung môi có thể phân loại thành: 

• Dung môi phân cực: Hằng số điện môi > 15. Có khả năng hòa tan tốt các hợp chất ion phân cực mạnh. Dung môi này được chia thành 2 loại: 

– Dung môi aprotic: Có xu hướng mang momen lưỡng cực cực lớn và hòa tan các dạng mang điện tích dương thông qua lưỡng cực âm. 

– Dung môi protic: Có xu hướng hòa tan anion rất mạnh nhờ các liên kết hydro, tiêu biểu như nước. 

• Dung môi không phân cực: Hằng số điện môi <15. Thích hợp để hòa tan các hợp chất không phân cực như dầu, mỡ.

Các tính chất đặc trưng của dung môi

Điểm sôi của dung môi

Dung môi có điểm sôi khác nhau tùy vào thành phần hóa học. Các dung môi dễ bị bay hơi như axeton hay xăng thơm thường có điểm số thấp, giúp làm khô nhanh về mặt sau khi sử dụng. Tuy nhiên, điểm sôi thấp cũng khiến dung môi rất dễ bốc hơi, tạo nguy cơ cháy nổ nếu không sử dụng đúng cách. 

Tỷ trọng của dung môi

Tỷ trọng ảnh hưởng đến khả năng trộn lẫn và phân lớp trong dung dịch. Phần lớn, dung môi đều có tỷ trọng nhẹ hơn nước như toluen, hexan sẽ nổi lên trên khi pha trộn. Nếu biết được tỷ trọng sẽ giúp bạn kiểm soát được tốt quá trình tách chiết hay pha chế dung dịch. 

Tính dễ cháy

Hầu hết dung môi hữu cơ đều dễ bắt lửa và bay hơi mạnh ở nhiệt độ phòng. Vì vậy, khi sử dụng các dung môi như acetone, ethanol hay xylene cần phải đảm bảo làm việc trong môi trường thông tháng, tránh nguồn lửa và bảo quản an toàn. 

Sự hình thành peroxide dễ nổ

Một số dung môi như diethyl ether có khả năng tạo thành peroxide hữu cơ khi tiếp xúc trực tiếp với không khí, ánh sáng lâu ngày, gây nguy cơ phát nổ. Do đó, các loại dung môi này cần được bảo quản kín, tránh ánh sáng và kiểm tra định kỳ. 

Ứng dụng phổ biến của dung môi trong sinh hoạt

Tẩy rửa và vệ sinh

Dung môi như ethanol, isopropyl alcohol, acetone thường được ứng dụng trong việc làm sạch bề mặt kính, đồ điện tử, nhà bếp, phòng tắm hoặc tẩy keo, dầu mỡ bám lâu ngày. 

Pha loãng sơn và mực in

Dung môi là thành phần quan trọng không thể thiếu trong ngành sơn và mực in. Chúng giúp điều chỉnh độ đặc, tăng độ phủ và rút ngắn thời gian khô bề mặt. 

Mỹ phẩm và sản phẩm chăm sóc cá nhân

Ethanol, propylene glycol được dùng để hòa tan các hoạt chất trong nước hoa, kem dưỡng da, toner hay nước tẩy trang.

Chế biến thực phẩm

Một số dung môi an toàn như ethanol được dùng trong chiết xuất hương liệu (vanilla, bạc hà) hoặc lên men trong sản xuất rượu. 

Ứng dụng y tế và dược phẩm

Dung môi giúp hòa tan thuốc, làm chất dẫn truyền hoạt chất trong các loại thuốc bôi, thuốc nhỏ, hoặc dung dịch sát khuẩn.

Một số dòng dung môi được sử dụng phổ biến hiện nay

Acetone (C3H6O): Dung môi bay hơi nhanh, dùng nhiều trong tẩy sơn móng, vệ sinh bề mặt kim loại, thủy tinh.

Methanol (CH3OH): Dùng trong nhiên liệu, sản xuất hóa chất.

Xylene (C8H10): Ứng dụng trong sơn, nhựa.

Toluene (C7H8): Làm dung môi công nghiệp, sản xuất keo.

Isobutanol ((CH3)2CHCH2OH): Dùng trong sơn và nhiên liệu sinh học.

Ethanol (C2H5OH): Sản xuất rượu, dung môi chiết xuất.

Qua bài viết trên, hi vọng bạn nắm được định nghĩa dung môi là gì, đồng thời hiểu được rằng dung môi là sản phẩm đóng vai trò quan trọng không thể thiếu trong sinh hoạt và sản xuất. Hiểu rõ bản chất, tính chất và ứng dụng của nó sẽ giúp người dùng lựa chọn đúng loại dung môi phù hợp với mục đích và đồng thời đảm bảo an toàn trong quá trình sử dụng, bảo quản. 

Bình luận Facebook